ગુજરાત સરકારે બજેટની વાસ્તવિકતાને છુપાવી ? સરકારે ચાર દસ્તાવેજો રજૂ ના કર્યા હોવાનો પૂર્વ CM સુરેશ મહેતાનો આક્ષેપ

WND Network.Ahmedabad : ગુજરાત સરકારે વિધાનસભામાં તાજેતરમાં 2023-24 માટે જે રૂ. 3.01 લાખ કરોડનું બજેટ રજૂ કર્યું છે તે સરકારના ખર્ચમાં 2022-23ના બજેટ કરતાં આશરે રૂ. 50,000 કરોડનો વધારો દર્શાવે છે, પરંતુ આ ખર્ચ અંગે જે વિગતો વિધાનસભાને કે ગુજરાતના ભારતીય નાગરિકોને પ્રાપ્ત થવી જોઈએ તે રાજ્યની ભાજપ સરકારે ચાર દસ્તાવેજો વિધાનસભા સમક્ષ રજૂ નહિ કરીને છુપાવી છે. આવો સનસનીખેજ આક્ષેપ કોઈ સામાન્ય નાગરિક નહીં પરંતુ ગુજરાતના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન સુરેશભાઈ મહેતાએ કર્યો છે.  આ દસ્તાવેજો છે, મધ્યમ ગાળા માટેના ખર્ચના માળખાનું પત્રક, પરિણામલક્ષી અંદાજપત્ર, મહિલા અંદાજપત્ર અને વિકાસલક્ષી કાર્યક્રમ. આ ચારેય દસ્તાવેજો બજેટની વિગતોને સમજવા માટે તેમ જ સરકારની મંશાનો અંદાજ મેળવવા માટે અત્યંત અગત્યના છે અને તેમ છતાં તે વિધાનસભામાં રજૂ કરવામાં આવ્યા નથી તેમ જ તે સરકારના નાણાં વિભાગની વેબસાઈટ પર ઉપલબ્ધ થતા નથી. આ ચારેય દસ્તાવેજો હંમેશાં બજેટનો ભાગ રહેતા હતા અને તે બજેટ પ્રકાશન નંબર સાથે રજૂ થતા હતા. આ દસ્તાવેજો રજૂ ના થવાથી સરકારે સુશાસનના પારદર્શિતા અને ઉત્તરદાયિત્વના પાયાના સિદ્ધાંતોનો સરેઆમ ભંગ કર્યો છે. 

મધ્યમ ગાળા માટેના ખર્ચના માળખાનું પત્રક : મધ્યમ ગાળા માટેના ખર્ચના માળખાનું પત્રક પણ અંદાજપત્રના ભાગ તરીકે જ રજૂ થતું હતું. તેનો અંદાજપત્ર પ્રકાશન નંબર 57 રહેતો હતો. અગાઉ સરકારના ખર્ચને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવતું હતું: યોજનાકીય ખર્ચ અને બિન-યોજનાકીય ખર્ચ. 2017-18થી એ પ્રથા બંધ થઈ. ત્યારથી મધ્યમ ગાળા માટેના ખર્ચના માળખાનું પત્રક રજૂ કરવાનું શરૂ થયું. તેમાં મધ્યમ ગાળાના સંભવિત ખર્ચના આયોજન માટે આગામી બે વર્ષના મહેસૂલી અને મૂડી ખર્ચના લક્ષ્યાંકો દર્શાવવામાં આવતા હતા. તેને પરિણામે સરકારના વિભાગો ત્રણ વર્ષના મધ્યમ ગાળા માટે આયોજન કરી શકે અને નાણાં વિભાગને પણ આખરી અંદાજપત્રની જોગવાઈઓ કરવામાં સરળતા રહે તે તેનો ઉદ્દેશ હતો. દા.ત. જો 2023-24નું બજેટ રજૂ થાય તો તેની સાથે આ પત્રકમાં 2022-23ના બજેટ અંદાજ અને સુધારેલા અંદાજ, તેમ જ 2023-24, 2024-25 અને 2025-26ના સંભવિત ખર્ચના અંદાજો પણ રજૂ થાય. આ પત્રક રજૂ ના થવાથી એ રજૂ થયા નથી. 2022-23ને બજેટ રજૂ થયું ત્યારે તેમાં સરકારના જુદા જુદા વિભાગોના અને તેમના કાર્યક્રમો કે પ્રવૃત્તિઓના ખર્ચના 108 અંદાજો રજૂ થયા હતા. તેને લીધે વિધાનસભ્યોને અને નાગરિકોને સરકારનો કયો વિભાગ કયા કામ માટે હાલ કેટલું ખર્ચ કરે છે અને આગામી ત્રણ વર્ષમાં કેટલું ખર્ચ કરવાનો છે તેની જાણકારી મળતી હતી.

વિકાસ કાર્યક્રમ : સામાન્ય રીતે તે બજેટ પ્રકાશન નંબર-35 તરીકે રજૂ થતો દસ્તાવેજ છે. વિકાસ કાર્યક્રમ નામના દસ્તાવેજમાં આગામી વર્ષમાં વિકાસ માટેની દિશા કઈ રહેશે અને ચાલુ વર્ષે શું સિદ્ધ થયું છે તેનું બયાન રાજ્યની વર્તમાન આર્થિક સ્થિતિ સાથે આપવામાં આવતું હતું. તેમાં વિકાસનો અભિગમ શો રહેશે તે રજૂ કરવામાં આવતું હતું અને સાથે સાથે રાજ્ય સરકારના તમામ વિભાગોની વિવિધ યોજનાઓની વિગતો તેમના સંભવિત લાભાર્થીઓ, તેનાં નાણાં રાજ્ય સરકારનાં હશે કે કેન્દ્ર સરકારમાંથી આવશે, તેમાં કોને કેટલી સહાય આપવામાં આવશે, તેમનું શું પરિણામ આવશે અથવા શો અપેક્ષિત લાભ છે તેમ જ એ યોજનાનો અમલ સરકારની કઈ કચેરી કરે છે તેની રજૂઆત સાથે આપવામાં આવતી હતી. આ દસ્તાવેજ રજૂ નહિ કરીને ગુજરાત સરકારે તેના વિકાસ કાર્યક્રમ અંગેની વિગતો છુપાવી છે એટલું જ નહિ પરંતુ ગુજરાત સરકાર ગુજરાતનો કે તેના આશરે 6.5 કરોડ નાગરિકોનો વિકાસ કરવા માંગે છે કે નહિ તેના વિષે જ શંકા જાય છે. શું રાજ્ય સરકાર એમ માને છે કે હવે રાજ્યમાં વિકાસ કરવાની જરૂર છે જ નહિ, કે પછી રાજ્યના તમામ 6.5 કરોડ લોકોનો વિકાસ થઈ ગયો છે અને હવે તેમનો વિકાસ કરવાની પણ જરૂર છે જ નહિ?

વિકાસ કાર્યક્રમ અને મધ્યમ ગાળા માટેના ખર્ચના માળખાનું પત્રક એકસાથે વાંચીએ તો ખબર પડે છે કે નવા વર્ષમાં અને તે પછીનાં બે વર્ષમાં સરકાર કેટલું ખર્ચ કઈ પ્રવૃત્તિઓ માટે કરવાની છે અને ખરેખર કેટલા ખર્ચની જરૂર છે. આ બંને દસ્તાવેજો એકબીજાના પૂરક છે અને તે ખર્ચનું સાચું ચિત્ર રજૂ કરે છે અને સરકારની ભાવિ યોજના પણ નિર્દેશિત કરે છે.  

મહિલા બજેટ : ગુજરાત સરકારે 2004માં મહિલા વિકાસ નીતિની જાહેરાત કરી હતી. તે પછી મહિલા બજેટ રજૂ કરવાની શરૂઆત જ્યારે આનંદીબહેન પટેલ મુખ્ય પ્રધાન બન્યા હતા ત્યારે 2014-15થી થઈ હતી. તેમાં રાજ્ય સરકારના જુદા જુદા 11 વિભાગોમાં મહિલાઓના સર્વાંગી વિકાસ માટે થનારા ખર્ચની વિગતો રહેતી હતી. તેનાથી એ ખ્યાલ આવતો હતો કે રાજ્યની 48 ટકા વસ્તીના સામાજિક, શૈક્ષણિક અને આર્થિક વિકાસ માટે શી જોગવાઈઓ બજેટમાં કરવામાં આવી છે. મહિલા બજેટને પરિણામે મહિલા વિકાસ નીતિ અનુસાર નાણાકીય ખર્ચ થાય છે કે નહિ તેની પણ જાણકારી મળતી હતી. પરંતુ તે રજૂ ના થતાં આ અંગેની અલગ માહિતી પ્રાપ્ત થતી નથી. 2022-23ના બજેટમાં અને અગાઉ જ્યારે જેન્ડર બજેટ રજૂ થતું હતું ત્યારે તેમાં 100 ટકા મહિલાઓ માટેની અને 30 ટકાથી 99 ટકા ખર્ચ મહિલાઓ માટે થવાનું હોય તેવી યોજનાઓની વિગતો આપવામાં આવતી હતી. પરંતુ હવે આ માહિતી પ્રાપ્ત થતી નથી. 

પરિણામલક્ષી અંદાજપત્ર : ગુજરાત સરકારના બજેટમાં સામાન્ય રીતે આ દસ્તાવેજનો પ્રકાશન નંબર 56 રહેતો હતો. ગુજરાતમાં તે રજૂ કરવાની પ્રથા 2017-18થી શરૂ થઈ હતી. તેનો મુખ્ય હેતુ અંદાજપત્રીય જોગવાઈઓને વિવિધ યોજનાઓનાં વિકાસનાં પરિણામો સાથે સાંકળવાનો હોય છે. તે સરકારની અગ્રતાઓ, નિર્ણયો, ઉદ્દેશો અને કાર્યક્રમોને મૂર્ત સ્વરૂપ આપવામાં મદદરૂપ થાય છે. તેમાં આ ત્રણ બાબતો હોય છે: (1) જે હેતુ માટે નાણાંની જોગવાઈ કરવામાં આવી હોય તે. (2) એ હેતુઓ સિદ્ધ કરવા માટે જે વિવિધ કાર્યક્રમો અને પ્રવૃત્તિઓ વિચારવામાં આવ્યાં હોય તેનું ખર્ચ. (૩) દરેક કાર્યક્રમ કે પ્રવૃત્તિ હેઠળ જે સેવા પૂરી પડાઈ હોય અથવા જે કામ થયું હોય તેનું જથ્થાત્મક વર્ણન. 

આ બજેટમાં આગામી ત્રણ વર્ષમાં જુદા જુદા વિભાગોની મહત્ત્વની યોજનાઓ પાછળ કેટલું ખર્ચ થશે અને તેમાં શું સિદ્ધ થશે તેની વિગતો પ્રાપ્ત થતી હોય છે. એટલે કે નાણાંકીય લક્ષ્યાંકો અને ભૌતિક લક્ષ્યાંકો બંનેની વિગતો પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ આ બજેટ રજૂ નહિ કરીને ખરેખર ભૌતિક સિદ્ધિઓ મેળવવામાં આવશે તેનો કોઈ અંદાજ સરકારે આપ્યો નથી. શું એનો અર્થ એ છે કે બજેટમાં ખર્ચ થશે પણ એ ખર્ચથી શું સિદ્ધ થશે એને વિષે સરકાર પોતે જ અજાણ છે, કે પછી અનિશ્ચિત છે?  

(આ ન્યૂઝ રિપોર્ટ આજે અમદાવાદમાં ભૂતપૂર્વ મુખ્યમંત્રી સુરેશચંદ્ર મહેતા અને પ્રો. હેમન્તકુમાર શાહ તેમજ મહેશ પંડ્યા દ્વારા સંબોધવામાં આવેલી પત્રકાર પરિષદમાં જારી કરવામાં આવેલા નિવેદન ઉપર આધારિત છે)